Asertywność to zdolność pełnego i jasnego wyrażania siebie w bezpośredni sposób. Należy ją rozumieć jako szacunek dla samego siebie, liczenie się ze sobą oraz znajomość własnych ograniczeń i możliwości. Z asertywnością ściśle powiązana jest odpowiedzialność. To aktywne działanie oraz podejmowanie decyzji, zamiast biernego podporządkowania się biegowi wydarzeń. Świadomość, że jesteśmy odpowiedzialni za nasze życie oraz umiejętność korzystania z tej odpowiedzialności oznacza, że możemy dokonać zmian, jeśli uznamy, że są one konieczne.

Uległość, asertywność i agresja

Zachowanie asertywne różni się od zachowania uległego i agresywnego. Na kontinuum znajduje się pomiędzy nimi.

W zachowaniach agresywnych wprawdzie dbamy o własne potrzeby, ale prawa innych są naruszane. W przypadku uległości dbamy o dobro drugiej osoby, a nasze potrzeny schodzą na drugi plan i próby działania w zgodzie z nimi wzbudzają lęk. Natomiast asertywność to umiejętność korzystania z praw, które nam przysługują, z jednoczesnym poszanowaniem praw drugiego człowieka.

Asertywność nie jest cechą stałą i wrodzoną. Wynika ze sposobu reagowania jednostki i pozostaje w ścisłym związku z okolicznościami – w pewnych sytuacjach możemy zachowywać się bardziej asertywnie niż w innych, tak samo wobec niektórych osób możemy reagować bardziej asertywnie niż wobec innych. Dobra wiadomość jest taka, że asertywności można się nauczyć!

Mówienie NIE

Mamy prawo do organizowania sobie czasu wedle własnych upodobań, do wyrażania potrzeb, uczuć, poglądów i opinii w sposób respektujący jednocześnie prawa innych osób. Mamy możliwość stawania w obronie naszych praw poprzez odmowę.

Asertywne postawy kształtowane są już w dzieciństwie, kiedy mówienie „nie” służy do stawiania granic pomiędzy jednostką a światem zewnętrznym. Jednakże odmawianie często bywa trudne. Zdarza się, że wolimy coś przemilczeć, żeby tylko nie spotkać się z negatywną reakcją. Czasem odmawianie skutkuje poczuciem winy i niepokojem, stąd też niektórzy wolą go unikać. Zaciskanie zębów i angażowanie się w czynność, na które nie mamy ochoty, na dłuższą metę nie prowadzi do niczego dobrego. Wynikiem może być poczucie krzywdy, niechęć do osoby, której nie potrafimy odmówić, złość i żal – do niej i do siebie. I tak oto opisywaną postawę uległą możemy szybko zmienić w agresywną. Atakujemy, kiedy czujemy się osaczeni i zmuszani do działania. Mamy pretensje, że ktoś nas w ogóle o coś prosi. Wrogość zostaje wyrażona poprzez wyładowanie się na kimś, co ma na celu rekompensowanie naszego dotychczasowego cierpienia. Nie musi tak być.

Asertywna odmowa to jasna i wyraźna informacja. Musi zawierać słowo „nie” i wyjaśnienie zachowania, np.:

– Nie, nie pożyczę Ci tej książki, ponieważ nie oddałeś mi poprzedniej.

– Nie, nie pójdę z Tobą do kina, bo już widziałem ten film.

– Nie, nie wyłożę za Ciebie pieniędzy, ponieważ wolę, gdy każdy z nas płaci podczas zakupów.

W wypowiedzi można również zawrzeć komentarz podtrzymujący relację, np.:

– Nie, nie pożyczę Ci tej książki, ponieważ nie oddałeś mi poprzedniej. Jeśli zwrócisz mi tą ostatnią, to chętnie Ci ją pożyczę.

– Nie, nie pójdę z Tobą do kina, bo już widziałem ten film. Z przyjemnością wybiorę się z Tobą na inny film.

Błędy, których należy unikać

Ludzie popełniają wiele błędów przy odmowie. Starają się udowodnić rozmówcy, dlaczego „nie”, co przybiera mało stanowczą formę i jest niejasne dla odbiorcy takiego komunikatu. Odbierane jako tłumaczenie się może zachęcać do dalszego namawiania. Inną błędną formą odmowy jest zrzucanie winy na rozmówcę, co może w bardzo szybkim tempie doprowadzić do kłótni. Należy unikać obu rodzajów wypowiedzi.

– Nadmierne tłumaczenie: Przepraszam, ale nie pójdę z Tobą na zakupy. Niestety obiecałam bratu, że pomogę mu w angielskim. On ostatnio ma takie problemy. Gdybym teraz mu powiedziała, że tego nie zrobię, to na pewno bardzo się zdenerwuje.

– Pretensja: Nie mogę iść z Tobą na zakupy, bo obiecałam bratu, że pomogę mu w angielskim. To nie w porządku, że dopiero teraz mi mówisz o tych zakupach, skoro wiesz, że jestem zajęta.

Asertywna odmowa powinna zawierać następujące zwroty:

• chcę
• wybieram
• wolę
• zdecydowałem
• postanowiłem
• jest dla mnie ważne
• mam zamiar

Nie używajmy argumentów takich jak „muszę”, „nie mogę”, „nie powinnam”. Nie zrzucajmy odpowiedzialności na inne osoby: „mój brat się zdenerwuje”. Asertywność oznacza wzięcie odpowiedzialności na siebie, kierowanie się własnymi preferencjami i potrzebami.

Praktyka czyni mistrza

Asertywne odmawianie jest skutecznym sposobem mówienia „nie”. Nabycie tej umiejętności pozwoli zniwelować sytuacje, w których robimy coś niezgodnie z naszą wolą, bo nie potrafimy się przeciwstawić. Stosowanie opisanych powyżej schematów z początku może nie być łatwe. Nie zniechęcajmy się. Ćwiczmy, ponieważ praktyka czyni mistrza. Z czasem umiejętność asertywnej odmowy wejdzie nam w krew i będziemy potrafili mówić stanowczo „nie”, gdy nasze prawa są naruszane. Pamiętajmy jednak, aby nie popadać w skrajność i mieć uważność na prawa drugiej osoby.

Bibliografia:

1.  Król-Fijewska, M. (1996). Stanowczo, łagodnie, bez lęku. Warszawa: Wydawnictwo INTRA.
2. Król-Fijewska, M. (1993). Trening asertywności. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości PTP.

Zdjęcia:

Photo by Isaiah Rustad on Unsplash: https://unsplash.com/photos/HBABoZYH0yI