Zaburzenie osobowości typu borderline – w europejskiej klasyfikacji nazywane osobowością chwiejną emocjonalnie, nazywane jest również zaburzeniem osobowości z pogranicza nerwicy i psychozy. Kiedyś uważano, że występuje częściej u kobiet, jednak obecne dane statystyczne wskazują na to, iż jest ono równie częste u mężczyzn. Jego rozpoznanie przysparza sporo trudności w związku z tym, iż objawy związane są w wieloma obszarami funkcjonowania człowieka. Czym charakteryzuje się to zaburzenie i w jaki sposób je leczyć?
Charakterystyka borderline
Kryteria diagnostyczne zaburzenia osobowości borderline są rozległe. Niektóre z nich mogą być spełniane także przez osoby z zupełnie innymi problemami, dlatego należy pamiętać, że opisane objawy muszą być obecne w różnych sytuacjach, a ponadto do rzetelnej diagnozy konieczne jest występowanie minimum pięciu z nich.
Podstawową cechą omawianego zaburzenia osobowości jest niestabilność, która dotyczy większości obszarów funkcjonowania jednostki – nastroju, obrazu siebie, związków międzyludzkich oraz zachowania. Osoby dotknięte tym zaburzeniem nawiązują intensywne lecz niestabilne relacje interpersonalne. Potrafią w krótkim czasie przejście od idealizowania partnera i deklarowania „miłości aż po grób” do zupełnego ich przeciwieństwa, jakim jest nienawiść. Ich związki są burzliwe, często zmieniają parterów seksualnych, a zdarza się, że zmianie ulegają także preferencje seksualne. Niestabilność dotyczy również obrazu własnej osoby. Osoby z borderline z dużej pewności siebie, wiary w swoje możliwości i umiejętności łatwo przechodzą do samonienawiści. Tyczy się to także sfery emocjonalnej. Osoby cierpiące na to zaburzenie osobowości doświadczają dużej zmienności uczuciowej. W krótkim czasie nastrój zmienia się, przechodząc od radości, wręcz euforii, przez drażliwość, lęk do poczucia beznadziei i depresji. W zachowaniu może pojawiać się agresywność, nieadekwatny gniew, bardzo silna złość i wynikające z tego wdawanie się w awantury i bójki. W wyniku stresu mogą występować u chorych przelotne objawy dysocjacyjne lub myśli paranoidalne.
Osoby cierpiące na borderline charakteryzuje impulsywność, której pierwsze przejawy można zaobserwować we wczesnej dorosłości. Impulsywne zachowania dotyczą dwóch lub więcej obszarów funkcjonowania człowieka. Może to być np. lekkomyślne wydawanie pieniędzy, hazard, przypadkowa aktywność seksualna, objadanie się lub brawurowa jazda samochodem.
W wyniku dużej wrażliwości na odrzucenie osoby te usilnie próbują uniknąć porzucenia (rzeczywistego lub wyobrażonego). Często miewają uczucie pustki wewnętrznej. Zdarza się także, iż podczas przeżywanych stanów emocjonalnych dokonują samookaleczeń, posuwają się do gróźb, zachowań i gestów samobójczych. Przyczyny samookaleczeń są różne. Ból fizyczny zastępuje ból emocjonalny, a samookaleczenie jest rodzajem ucieczki od trudności. Może także pełnić funkcję zwrócenia na siebie uwagi i przyciągania zainteresowania i troski innych. Powody te mogą się na siebie nakładać.
Przyczyny
Znając objawy zaburzenia osobowości chwiejnej emocjonalnie typu borderline, warto również zastanowić się, co takiego mogło je powodować. Odpowiedź na pytanie o przyczyny nie jest jednoznaczna, a jest to konsekwencją wielowymiarowego obrazu zaburzenia. Badacze wskazują prawdopodobne wyjaśnienia jego powstawania. Etiologii upatrują się w biologicznym, psychicznym i społecznym obszarze funkcjonowania człowieka.
Za istnieniem przyczyn w sferze biologicznej przemawia związek z występowaniem zaburzeń nastroju u członków rodzin osób chorych, a także wpływ uszkodzeń mózgu i urazów głowy oraz zaburzeń gospodarki hormonalnej w postaci obniżonej ilości serotoniny na powstawanie objawów.
Jeśli chodzi o obszar psychiczny, to skrajne zachowania oraz brak konsekwencji u osób cierpiących na zaburzenie osobowości typu borderline są wynikiem dychotomicznego traktowania rzeczywistości. Kategoryczne podchodzie do wielu spraw i uznawanie jedynie dwóch kategorii – dobra i zła – może skutkować niestabilnością w funkcjonowaniu jednostki.
Badacze sugerują, że przyczyną może być także przeżyta w dzieciństwie trauma oraz doświadczane nadużycia. Jednak te informacje pochodzą z wywiadów przeprowadzonych z pacjentami, więc należy traktować je z pewną rezerwą, ponieważ istnieje możliwość, iż wspomnienia tych osób są zniekształcone, a pewne zdarzenia błędnie interpretowane.
Najbardziej pełnym ujęciem przyczyn choroby jest całościowy model Linehan. Wedle tego podejścia za rozwinięcie się osobowości typu borderline odpowiedzialne jest dziedziczenie oraz doświadczenia. Aby rozwinęło się zaburzenie, muszą zostać przekazane genetycznie pewne cechy powodujące tzw. podatność na chorobę. Może to być np. wyczulenie na negatywne zdarzenia, które będzie przejawiać się bardzo silnymi reakcjami oraz dłuższym, w porównaniu do normy, czasem powrotu do stanu homeostazy. Taka skłonność pozostaje niezauważona – może nie przerodzić się w żadne zaburzenie, o ile osoba podatna genetycznie wychowuje się i funkcjonuje w bezpiecznym i wspierającym otoczeniu. Ogromne znaczenie ma otoczenie jednostki. Środowisko nie dające wsparcia w dzieciństwie, a będące jedynie źródłem stresu i poczucia odrzucenia, może spowodować rozwój zaburzenia osobowości.
Leczenie
Osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline jest zaburzeniem osobowości, które nie łatwo poddaje się leczeniu. Nie oznacza to jednak, że jest to niemożliwe- lecz wymaga czasu, cierpliwości i zaangażowania.
- Przepracowanie problemów
Leczenie koncertuje się na analizie problemów, konfliktów i reakcji, nawet tych, które nie są dostępne świadomości. Wtenczas, wspólnie z psychoterapeutą, wydobywa się je z nieświadomości i przepracowuje. Proces ten jest czasochłonny i polega na odkrywaniu źródła trudności, a w dalszej kolejności także na nabywaniu nowych umiejętności i utrwalaniu ich.
- Trening umiejętności
W związku z deficytami w zakresie motywacji, regulowania emocji, związków międzyludzkich leczenie ukierunkowane jest na zdobywanie szeregu umiejętności. Treningi poświęcone są nabywaniu zdolności motywacyjnych, nauce tolerowania niepewności oraz kształtowaniu umiejętności interpersonalnych. Ponadto osoby cierpiące na zaburzenia osobowości typu borderline uczą się panowania nad własną złością i wyrażania jej w sposób konstruktywny. Poznaje się konkretne sposoby zachowania i ma możliwość przetestowania ich w grupie terapeutycznej.
- Psychoedukacja
Kolejna metoda leczenia borderline polega na przekazywaniu informacji na temat funkcjonowania człowieka, dzięki czemu łatwiej pacjentowi rozumieć samego siebie. Głównym celem jest zrozumienie choroby i nauka radzenia sobie z jej obawami poprzez zamianę zachowań, które dotychczas nie przynosiły pożądanych rezultatów.
Podsumowanie
Diagnoza zaburzenia osobowości borderline nie jest łatwa z tego z względu, iż kryteria diagnostyczne obejmują wiele obszarów funkcjonowania jednostki. Niektóre z nich mogą być spełnianie przez osoby cierpiące na inne zaburzenia, np. nerwicę czy psychozę. Borykając się z tym zaburzeniem nie powinno się działać na własną rękę. Jeśli mamy podejrzenia, że my lub nasi bliscy możemy być dotknięci tym zaburzeniem, koniecznie umówmy się na spotkanie z profesjonalistą, który przeprowadzi rzetelną diagnozę, a jeśli będzie to konieczne, to także wskaże możliwości podjęcia terapii.
Bibliografia:
- Seligman, M. E. P., Walker E. F., Rosenhan D. L. (2003). Psychopatologia. Poznań: Zysk i S-ka.
- Strelau, J., Doliński, D. (2008). Psychologia. Podręcznik akademicki. Sopot: GWP.
Zdjęcia:
