Asertywność to zdolność pełnego i jasnego wyrażania siebie w bezpośredni sposób. Należy ją rozumieć jako szacunek dla samego siebie, liczenie się ze sobą oraz znajomość własnych ograniczeń i możliwości. Z asertywnością ściśle powiązana jest odpowiedzialność. To aktywne działanie oraz podejmowanie decyzji, zamiast biernego podporządkowania się biegowi wydarzeń. Świadomość, że jesteśmy odpowiedzialni za nasze życie oraz umiejętność korzystania z tej odpowiedzialności oznacza, że możemy dokonać zmian, jeśli uznamy, że są one konieczne.
Uległość, asertywność i agresja
Zachowanie asertywne różni się od zachowania uległego i agresywnego. Na kontinuum znajduje się pomiędzy nimi.
![](http://wiecjestem.us.edu.pl/sites/default/files/styles/phototag_preset_size3scale/public/artykuly/uleglosc.jpg?itok=vBMVPXIo)
W zachowaniach agresywnych wprawdzie dbamy o własne potrzeby, ale prawa innych są naruszane. W przypadku uległości dbamy o dobro drugiej osoby, a nasze potrzeny schodzą na drugi plan i próby działania w zgodzie z nimi wzbudzają lęk. Natomiast asertywność to umiejętność korzystania z praw, które nam przysługują, z jednoczesnym poszanowaniem praw drugiego człowieka.
Asertywność nie jest cechą stałą i wrodzoną. Wynika ze sposobu reagowania jednostki i pozostaje w ścisłym związku z okolicznościami – w pewnych sytuacjach możemy zachowywać się bardziej asertywnie niż w innych, tak samo wobec niektórych osób możemy reagować bardziej asertywnie niż wobec innych. Dobra wiadomość jest taka, że asertywności można się nauczyć!
Mówienie NIE
![](http://wiecjestem.us.edu.pl/sites/default/files/styles/phototag_preset_size2scale/public/artykuly/umiejetnosc_odmawiania.jpg?itok=GAqSly7M)
Mamy prawo do organizowania sobie czasu wedle własnych upodobań, do wyrażania potrzeb, uczuć, poglądów i opinii w sposób respektujący jednocześnie prawa innych osób. Mamy możliwość stawania w obronie naszych praw poprzez odmowę.
Asertywne postawy kształtowane są już w dzieciństwie, kiedy mówienie „nie” służy do stawiania granic pomiędzy jednostką a światem zewnętrznym. Jednakże odmawianie często bywa trudne. Zdarza się, że wolimy coś przemilczeć, żeby tylko nie spotkać się z negatywną reakcją. Czasem odmawianie skutkuje poczuciem winy i niepokojem, stąd też niektórzy wolą go unikać. Zaciskanie zębów i angażowanie się w czynność, na które nie mamy ochoty, na dłuższą metę nie prowadzi do niczego dobrego. Wynikiem może być poczucie krzywdy, niechęć do osoby, której nie potrafimy odmówić, złość i żal – do niej i do siebie. I tak oto opisywaną postawę uległą możemy szybko zmienić w agresywną. Atakujemy, kiedy czujemy się osaczeni i zmuszani do działania. Mamy pretensje, że ktoś nas w ogóle o coś prosi. Wrogość zostaje wyrażona poprzez wyładowanie się na kimś, co ma na celu rekompensowanie naszego dotychczasowego cierpienia. Nie musi tak być.
Asertywna odmowa to jasna i wyraźna informacja. Musi zawierać słowo „nie” i wyjaśnienie zachowania, np.:
– Nie, nie pożyczę Ci tej książki, ponieważ nie oddałeś mi poprzedniej.
– Nie, nie pójdę z Tobą do kina, bo już widziałem ten film.
– Nie, nie wyłożę za Ciebie pieniędzy, ponieważ wolę, gdy każdy z nas płaci podczas zakupów.
W wypowiedzi można również zawrzeć komentarz podtrzymujący relację, np.:
– Nie, nie pożyczę Ci tej książki, ponieważ nie oddałeś mi poprzedniej. Jeśli zwrócisz mi tą ostatnią, to chętnie Ci ją pożyczę.
– Nie, nie pójdę z Tobą do kina, bo już widziałem ten film. Z przyjemnością wybiorę się z Tobą na inny film.
Błędy, których należy unikać
![](http://wiecjestem.us.edu.pl/sites/default/files/styles/phototag_preset_size2scale/public/artykuly/umiejetnosc_odmawiania_0.png?itok=HOblQwXi)
Ludzie popełniają wiele błędów przy odmowie. Starają się udowodnić rozmówcy, dlaczego „nie”, co przybiera mało stanowczą formę i jest niejasne dla odbiorcy takiego komunikatu. Odbierane jako tłumaczenie się może zachęcać do dalszego namawiania. Inną błędną formą odmowy jest zrzucanie winy na rozmówcę, co może w bardzo szybkim tempie doprowadzić do kłótni. Należy unikać obu rodzajów wypowiedzi.
– Nadmierne tłumaczenie: Przepraszam, ale nie pójdę z Tobą na zakupy. Niestety obiecałam bratu, że pomogę mu w angielskim. On ostatnio ma takie problemy. Gdybym teraz mu powiedziała, że tego nie zrobię, to na pewno bardzo się zdenerwuje.
– Pretensja: Nie mogę iść z Tobą na zakupy, bo obiecałam bratu, że pomogę mu w angielskim. To nie w porządku, że dopiero teraz mi mówisz o tych zakupach, skoro wiesz, że jestem zajęta.
Asertywna odmowa powinna zawierać następujące zwroty:
- chcę
- wybieram
- wolę
- zdecydowałem
- postanowiłem
- jest dla mnie ważne
- mam zamiar
Nie używajmy argumentów takich jak „muszę”, „nie mogę”, „nie powinnam”. Nie zrzucajmy odpowiedzialności na inne osoby: „mój brat się zdenerwuje”. Asertywność oznacza wzięcie odpowiedzialności na siebie, kierowanie się własnymi preferencjami i potrzebami.
Praktyka czyni mistrza
Asertywne odmawianie jest skutecznym sposobem mówienia „nie”. Nabycie tej umiejętności pozwoli zniwelować sytuacje, w których robimy coś niezgodnie z naszą wolą, bo nie potrafimy się przeciwstawić. Stosowanie opisanych powyżej schematów z początku może nie być łatwe. Nie zniechęcajmy się. Ćwiczmy, ponieważ praktyka czyni mistrza. Z czasem umiejętność asertywnej odmowy wejdzie nam w krew i będziemy potrafili mówić stanowczo „nie”, gdy nasze prawa są naruszane. Pamiętajmy jednak, aby nie popadać w skrajność i mieć uważność na prawa drugiej osoby.
Bibliografia:
- Król-Fijewska, M. (1996). Stanowczo, łagodnie, bez lęku. Warszawa: Wydawnictwo INTRA.
- Król-Fijewska, M. (1993). Trening asertywności. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości PTP.
Zdjęcia:
Photo by Isaiah Rustad on Unsplash: https://unsplash.com/photos/HBABoZYH0yI